Karaparanın AklanmasıSorunu: Bir Türkiye Perspektifi Money Laundering Problem: A Turkey Perspective

Öz

Birçok suç için başlıca motivasyon kaynağıparadır. Çünkü bireyler, hatta ülkeler bile sahip olduklarıekonomik güce göre itibar
görmektedirler. Soğuk savaşsonrasıoluşan barışçıl atmosferin de etkisiyle oluşan küreselleşme ve finansal liberalizasyon rüzgarı,
ülkeler için askeri veya nüfusa dayalıgücün yerine ekonomik gücün ön plana çıkmasına yol açmıştır. Diğer bir ifadeyle, modern
çağda para, güç için tek kriter haline gelmiştir. Paranın getirdiği güç, insan hayatının her kademesine sirayet etmiştir.
Karaparanın aklanmasıülkelerin hukuki düzenlerine karşıbüyük bir tehlike unsuru olmakla birlikte hükümetlerin, finansal
kuruluşların ve ekonomik hayatın bütünlüğü, güvenirliliği ve istikrarınıtehdit etmektedir. Hızla yaşanan küreselleşme süreci,
finansal sektörde benimsenen liberal politikalar ve yüksek teknoloji ürünü telekomünikasyon araçlarının da etkisiyle hızla
yaygınlaşan karaparanın aklanmasısuçu, günümüzde bütün dünya ülkelerini her zamankinden daha fazla tehdit etmektedir.
Sınıraşan organize suç örgütleri başta uyuşturucu kaçakçılığı, insan ticareti ve göçmen kaçakçılığı, silah kaçakçılığıve tarihi eser
kaçakçılığıolmak üzere iştigal ettikleri yasa dışıfaaliyetler üzerinden çok büyük karlar elde etmektedirler. Karaparanın aklanması
suçu ile ilgili yürütülen soruşturmaların zorluğu ve karmaşıklığısadece gelişmekte olan ülkeler için değil, modern ve gelişmiş
ülkeler için de son derece zor bir süreç olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye ise, karaparanın aklanmasına karşıyürütülen mücadeleyi
zorlaştıran ve bu yönüyle ülkemizi diğer ülkelerden ayıran ekstra engellerle mücadele etmek zorundadır.
Bu makalede ana hatlarıyla Türkiye’de kara paranın aklanmasıprobleminin ortaya çıkışve gelişim süreçleri ile ülkemizin
karaparanın aklanmasıile mücadelede gerek ulusal, gerekse de uluslararasıalanda ortaya koyduğu girişimlerin incelenmesi
hedeflenmektedir.
Türkiye’de Karaparanın AklanmasıSuçunun Tarihi Gelişimi
Yolsuzluk ve karaparanın aklanmasıgibi kavramlar yaklaşık son yirmi yıldır ülke gündeminde ciddi yer işgal etmeye başlamıştır.
Ancak, Türkiye’de karaparanın aklanmasısuçunun sistematik bir şekilde işlenmeye başlanması1960’lıyıllara dayanmaktadır. Bu
yıllarda karaparanın en büyük kaynağınıuyuşturucu kaçakçılığıoluştururken, 1990’lıyıllara geldiğimizde bu durum değişmeye
başlamışve vergi kaçakçılığıen büyük karapara kaynağıhaline gelmiştir. 2000’li yılların ortalarında Türkiye ekonomisinin yaklaşık
yarısının kayıt dışıolduğu tahmin edilmektedir. Vergi kaçakçılığıve uyuşturucu kaçakçılığıharicinde Türkiye’de kara paranın
kaynağınıoluşturan başlıca suç türleri insan ticareti ve göçmen kaçakçılığı, tarihi eser kaçakçılığıve silah kaçakçılığıolarak ifade
edilmektedir.
Türkiye’de Karapara ile Mücadelede UluslararasıGirişimler
Son yirmi yıl içerisinde Türkiye, karapara ile mücadele alanında yürütülen hemen hemen bütün uluslararasıgirişimler içerisinde
aktif bir şekilde yer almıştır. Bu girişimlerin sonucu olarak ülkemiz şu an sınıraşan suçlarla mücadelede çok taraflıişbirliğini
öngören birçok uluslararasıanlaşmaya taraf olmuştur. Özellikle karapara ile mücadele alanında Türkiye 1991 yılından itibaren Mali
Eylem Görev Gücü’nün (FATF) üyesidir. Bu üyelik sürecinde Türkiye finansal sektörde hayata geçirdiği düzenlemelerle FATF
tavsiye kararlarının büyük çoğunluğunu yerine getirmiştir. Türkiye ayrıca 1998 yılından itibaren karapara ile mücadelede önemli bir
küresel aktör olan Egmont Grubu’nun üyesidir.
Türkiye’de Karapara ile Mücadelede Yasal Mevzuatın Gelişimi
Karaparanın aklanmasısuçu, Türkiye’de ilk defa 1996 yılında yürürlüğe giren “4208 SayılıKaraparanın Aklanmasının
Önlenmesine Dair Kanun” ile bağımsız bir suç türü olarak tanınmıştır. Bu manada söz konusu kanun, Türkiye’nin karapara ile
mücadelesinde önemli bir köşe taşıolarak kabul edilmektedir. 4208 SayılıKanun’un Türkiye’de karapara ile mücadeleye sağladığı
en büyük katkıMali SuçlarıAraştırma Kurulu’nun (MASAK) kurulmasıolmuştur. Ülkemizin Mali İstihbarat Birimi (FIU) olarak
görev yapan MASAK, karapara ile mücadele alanında veri toplama, analiz ve değerlendirme, denetim, inceleme, koordinasyon ve
politika belirleme ve mevzuat geliştirme fonksiyonlarınıicra etmektedir. 4208 SayılıKanun her ne kadar Türkiye’nin karapara ile
mücadelesine büyük katkıyapmışolsa da zamanla kanunun birçok açıdan eksikliklerinin bulunduğu ve mücadelede yetersiz kaldığı
görülmüştür. Bu doğrultuda daha etkin bir mücadele için yeni bir kanun arayışlarıhız kazanmıştır.
2006 yılının Ekim ayında yürürlüğe giren “5549 SayılıSuç Gelirlerinin AklanmasıHakkında Kanun” ile 4208 SayılıKanun’da
yer alan eksikliklerin giderilmesi ve karaparanın aklanmasısuçuna karşıdaha etkin bir mücadelenin yürütülmesi hedeflenmiştir. Bu
kanun ile 4208 SayılıKanun’un kontrollü teslimat hükümleri hariç bütün hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır. Kanunda ayrıca
MASAK’ın görev ve yetkileri yeniden tanımlanmıştır. 5549 SayılıKanun uluslararasıçevrelerde takdirle karşılanmışve Avrupa
Birliği Türkiye ilerleme raporlarında genişyer bulmuştur.
Türkiye’nin Karapara ile MücadelesiniOlumsuz Yönde Etkileyen Faktörler
Türkiye’de karaparanın önemli bir bölümünü uyuşturucu kaçakçılığından elde edilen suç gelirleri oluşturmaktadır. Bu
doğrultuda Türkiye’de karaparaya karşıetkin bir mücadelenin yürütülebilmesi için uyuşturucu kaçakçılığının önüne geçilmesi
gerekmektedir. Ancak, Asya ve Avrupa kıtalarıarasında bir köprü pozisyonunda bulunan ülkemizin coğrafi konumu, sınıraşan
organize suç gruplarıiçin son derece elverişli bir zemin oluşturmaktadır. Afganistan’da üretilen eroinin en büyük tüketici pazar
konumunda olan Avrupa ülkelerine yapılan kaçakçılığında Türkiye, önemli bir transit ülke konumundadır ve bu kaçakçılıktan
olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Benzer durum göçmen kaçakçılığıve insan ticareti için de geçerlidir.
Türkiye’de karaparanın diğer bir büyük kaynağınıda vergi kaçakçılığıoluşturmaktadır. Hatta 1990’lıyıllardan sonra vergi
kaçakçılığından elde edilen yasa dışıgelirlerin uyuşturucu kaçakçılığından elde edilen suç gelirlerinin çok üzerinde olduğu tahmin
edilmektedir. 2000’li yılların başlarında ekonomisinin yaklaşık yarısının kayıt dışıolduğu tahmin edilen Türkiye, söz konusu kayıt
dışıekonomiyi kayıt altına almak için son yıllarda büyük çaba sarf etmektedir. Kayıt dışılığın bu kadar büyük olduğu bir ekonomide
vergi kaçakçılığıile mücadele oldukça zorlaşmaktadır. Bu nedenle, Türkiye’de karaparaya karşıetkin bir mücadele yürütülmesinde
vergi kaçakçılığının önlenmesi büyük önem taşımaktadır.
Sadece Türkiye için değil, dünya genelinde karapara ile mücadeleyi zorlaştıran en büyük faktörlerden birisi kıyıbankacılığı
(offshore banking) sistemidir. Genellikle vergi cenneti ülkeler (tax-heaven countries) olarak adlandırılan ülkelerde faaliyet gösteren
offshore bankalarınormal bankaların tabi olduğu birçok zorunluluktan muaf tutulmaktadırlar. Bu bankaların en büyük çekiciliği,
işlemlerini büyük bir gizlilik içerisinde yürütmesidir. Bu sistem karapara aklayan suç gruplarıiçin büyük fırsatlar sunmaktadır.
Sınıraşan suç örgütlerinin yasa dışıfaaliyetlerinden elde ettikleri büyük gelirleri saklamak amacıyla son yıllarda artan bir şekilde
offshore merkezlerini kullanılmaya başlamaları, yürütülen karapara soruşturmalarınıoldukça zorlaştırmıştır. Offshore
merkezlerinin uluslararasımüşterilerine kendilerine ait finansal bilgilerin gizliliğini garanti ederek ülkelerinde yürütülen
soruşturmalara karşıkoruma sağladığıbilinmektedir.
Sonuç
Karapara soruşturmalarında yaşanan en büyük engel, bir suç ile yasal görünümlü bir ekonomik aktivitenin iç içe geçmiş
olmasıdır. Bu nedenle, karapara ile mücadelede yüzde yüz başarının sağlanamayacağıartık kabul edilmektedir. Karaparanın
aklanmasısadece az gelişmişya da gelişmekte olan ülkelerin değil, gelişmişülkelerin de büyük bir sorunudur. Türkiye ise, diğer
birçok ülkeden farklıolarak, karapara ile mücadelesinde bir takım olumsuz faktörlerin üstesinden gelmek zorundadır. Bütün
zorluklara rağmen güçlü ve istikrarlıbir ekonomik büyüme için Türkiye karapara ile mücadelesini kararlılıkla sürdürmelidir.