Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı Strateji ve Uygulamaları: Selçuk Üniversitesi Örneği

Öz

Yirminci yüzyılın ortalarından itibaren çeşitli nedenlerden dolayı, İngilizce dünyanın neredeyse yaklaşık üçte biri tarafından
birinci ya da ikinci dil olarak konuşulmaktadır. Uluslararasıdiplomasi, denizcilik, havacılık, bilim dünyası, medya, uluslararası
ticaret gibi çeşitli alanlarda hâkim dil olmasınedeniyle, İngilizce bilmek iletişim çağında yer almak isteyenler açısından önem
taşımaktadır. Bilim dünyasında düzenlenen uluslararasıetkinliklerin ortak dil olarak İngilizceyi seçmeleri, eser ve çalışmaların
uluslararasıyayın dili olarak çoğunlukla İngilizce yayınlanmasıakademik dünyada da İngilizceyi ön plana taşımaktadır.
Yabancıdil eğitiminde yirminci yüzyılın ortalarından bu güne dilde yeterlilik ve dilde yetkinlik kavramlarıüzerinde çeşitli
araştırmalar yapılmıştır. Chomsky (1965) dilde yetkinliği ideal bir ortamda konuşan ve dinleyen tarafından gerçekleştirilen zihinsel
bir kapasite olarak tanımlamasının ardından, farklıgörüşler ortaya atan Hymes (1972) dilde yetkinlik ve işlevselliğin birbirleriyle
bağlantılıolduğu savınıortaya sürmüştür. Bu savın yabancıdil öğretiminde yansımalarıgecikmemiş, yabancıdil öğrenmenin sadece
temel gramer kurallarınıbilmek değil, ayrıca o dili anadili olarak konuşan kişilerin dil becerilerine sahip olmak olduğunu öne süren
iletişimsel öğretim yaklaşımıgelişmiştir (Savignon, 1972; Rivers,1973). Bu yaklaşımın sonucunda iletişimsel yetkinlik
(communicative competence) kavramının kapsamıgramer yetkinliği, sosyo-linguistik yetkinlik ve stratejik yetkinlik  şeklinde
genişlemiştir (Canale and Swain, 1980). Canale (1983) daha sonraki çalışmalarında iletişimsel yetkinliğe tutarlılık ve bütünlük
kavramlarınıilave etmiştir.  İletişimsel yetkinlik yabancıdilin nasıl ölçülüp değerlendirilmesi gerektiği hakkında da çeşitli
araştırmalara konu olmuş(Cooper, 1968; Jacobitz, 1969; Bierie, 1971; Canale and Swain, 1980), Avrupa Topluluğu Ortak Çerçeve
Dil Programının (2001) bilimsel temeli oluşturmuştur. .
Yabancıdil olarak İngilizce eğitimi Türkiye’de istenen başarıdüzeyine ulaşamamıştır. Gerek yurt içi gerekse yurtdışında
Türkiye’nin yabancıdil eğitimi sorunu çeşitli platformlarda dile getirilmiştir (Demirel 1999; MEB, 2006; Işık, 2008, Education
First,2011). Konu ile ilgili yetkililerin uğraşve çabalarıne yazık ki sorunun çözümünde şu ana kadar istenen sonucu sağlayabilmiş
değildir (European Commission, 2006). Uygulamaya konulmaya çalışılan çeşitli eğitim programlarına rağmen öğretmen merkezli
geleneksel öğretim anlayışının hâkimiyetini sürdürmesi, çeşitli planlama hatalarıbu sorunun nedenleri arasında ifade edilmiştir
(Demirel, 1999).
Yüksek Öğretim Kurulu 26 Mart 2010 tarihinde aldığıkararla Türkiye’nin çeşitli bölge ve illerinde yeni açılmışüniversitelerde
görevlendirilecek geleceğin öğretim üyelerini yetiştirmek amacıyla Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı(ÖYP) adlıbir program
başlatmıştır. Bu karara göre belirli ölçütlere göre seçilen öğretim üyesi adaylarıTürkiye’de lisansüstü eğitim veren çeşitli bölge ve
illerdeki üniversitelerde yüksek lisans ve doktoralarınıtamamladıktan sonra kadrolarının bulunduğu üniversitelerde görevlerine
başlayacaklardır. ÖYP aynızamanda adayların İngilizce eğitimine de öncelik vermişve bu amaçla
KPDS, ÜDS ve bu sınavlara denk olarak kabul edilen çeşitli uluslar arasısınavlardan yönetmelikçe belirlenen puanların altında
alanlara Türkiye’deki belirli üniversitelerde yabancıdil olarak İngilizce eğitimi almalarıhususunda gerekli kaynak ve imkânları
sağlamıştır. YÖK ve ilgili üniversiteler arasında yapılan protokole göre YabancıDil eğitimi hedeflerinin arasında öğrencilerin dört
dil becerisini kullanabilmeleri ve ayrıca KPDS, ÜDS ve bunlara denkliği tanınmışdiğer sınavlardan geçerli notu alabilmeleri hedef
davranışolarak programda yer almıştır.
Selçuk Üniversitesi YabancıDiller Yüksekokulu yürüttüğü yabancıdil eğitim programısüresince öğrencilere iletişimsel
yetkinlik kazandırmak amacıyla okuma, dinleme, yazma ve konuşma gibi becerileri geliştirmeye yönelik çoklu medya araçlarıyla
desteklenmişbir eğitim programıuygulamıştır. Kasım 2010 ve Mayıs 2011 tarihleri arasında 25 hafta süren eğitim sürecine 48
öğretim üyesi adayıkatılmıştır. Yabancıdil bilgi ve beceri düzeyi belirleme sınavıve yapılan mülakatlar sonucunda ihtiyaç analizi
yapılmışve öğrencilerin üç farklıseviyeye ayrılarak eğitim almalarıuygun görülmüştür. Eğitim materyali olarak öğrencilerin okuma,
yazma, dinleme ve konuşma becerilerini geliştirmelerine yardımcıolacak kitaplar seçilmişve yansıtım makinesi ile desteklenmiş
sınıflarda eğitim gerçekleştirilmiştir. Ayrıca öğrencilerin ders saatleri dışında faydalanabilmeleri amacıyla çeşitli yabancıdil
etkinliklerini içeren programların yüklendiği 50 bilgisayardan oluşan iki derslik hazırlanmıştır.
Bu çalışmanın araştırmacılarıSelçuk Üniversitesi YabancıDiller Yüksekokulu ÖYP YabancıDil eğitim programının
hazırlayıcısıve yürütücüleri olarak program ekibi arasında yer almışlardır. Programın değerlendirilmesi amacıyla yapılan bu çalışma
nitel bir araştırma olup, programda yer alan yirmi dokuz katılımcıve dört öğretmenin görüşve düşüncelerini tespit etmeye
çalışmıştır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu yeterlilik (proficiency) ve yetkinlik (competence) hakkında on dört
açık uçlu sorudan oluşmuştur. Bu sorularıöğrenciler yazılıolarak cevaplamışlardır.

Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda iki önemli nokta dikkat çekici bulunmuştur. Bunlardan ilki öğrencilerin
akademik dil becerileri bir başka deyişle dilde yetkinliklerini değerlendirirken okuma becerileri ve gramer bilgilerinin arttığını,
bununla birlikte konuşma, dinleme ve yazma gibi becerilerinin ise gelişmediğini ifade etmeleridir. Öğrencilerin dünyayla iletişime
geçebilmek için konuşabilmeyi ve yazabilmeyi istemeleri de dil yetkinliği konusunda farkındalıklarınıbildirmeleri açısından dikkat
çekici bulunmuştur. Diğer bulgu öğrencilerin programın hedefleri nedeniyle düştükleri ikilemi ortaya koymaktadır. Öğrenciler bir
taraftan Öğretim Üyesi Yetiştirme Programının şartlarından biri olan KDS ve ÜDS’ yi geçmeyi hedeflerken, diğer taraftan bu
sınavların sadece kelime ve gramer bilgisi ile okuma becerilerini ölçer olmasınedeniyle akademik hayatlarıiçin şart olan konuşma,
yazma ve dinleme becerileri ihmal etmelerinden dolayıduyduklarırahatsızlığıifade etmişlerdir.
Bulguların değerlendirilmesi sonucunda araştırmacılar öğrencilerin dilde yetkinliğin önemini kavramışolmalarınıolumlu bir
sonuç olarak tespit etmişlerdir. İletişimsel yetkinlik bireylerin yazılıve sözlü metinleri sadece anlamalarıdeğil aynızamanda
üretebilmelerini de gerekli kıldığıiçin, geleceğin öğretim üyelerinin bu yetkinliğin öneminin farkında olmalarıve bunun
geliştirilmesi konusunda kendilerini sorumlu hissetmeleri bu sonucun olumlu olarak değerlendirilmesinin bir sebebidir. Bu noktada
önem arz eden husus öğretmen merkezli eğitim sürecinden geçmişyetişkin bireylerin özerk öğrenebilmeleri için gerekli eğitim
programlarının hazırlanmasıgerekliliğidir. Araştırmacılar özerk öğrenme yetisinin kazanılabilmesi için ileri düşünme becerilerinin
yabancıdil eğitimine aşılanması, bilişsel akıcılık, iletişimsel akıcılık ve bu ikisi arasındaki ilişki hakkında kuramsal ve deneysel
araştırmalar yapılmasınıönermektedirler.
Bir diğer bulgu değerlendirmesi sonucuna göre Öğretim Üyesi Yetiştirme Programında ölçme aracıolarak konulan KPDS ve
ÜDS isimli sınavlar dört dil becerisinin hepsini ölçmedikleri için programın hedefleriyle çelişmekte ve katılımcıların ikileme
düşmesine yol açmaktadır. Bireylerin düşünme becerilerini ve farklıöğrenme stillerini dikkate alan sınavlarla ölçme ve
değerlendirme yapılmasıaraştırmacılar tarafından ortaya konulan bir diğer öneridir. Araştırmanın konusu olan dilde yetkinliğe
ulaşmada önemli yer tutan sınavların aynızamanda uluslararasıbilim dünyasında geçerliliği olan sınavlar olarak tespit edilmesi
geleceğin öğretim üyelerini olasıyurtdışıeğitim süreçlerine geçişlerine imkân sağlamalarıaçısından da önem taşımaktadır.
Bu çalışma nüfusunun yarısıgibi büyük bir oranda genç nüfusa sahip olan bir ülke olan Türkiye’de son yıllarda yabancıdil
eğitimi ile ilgili atılmışkapsamlıbir adım olan Öğretim Üyesi Yetiştirme Programıile ilgili veriler sunmasıaçısından önemlidir.
Programın değerlendirilmesi ve geliştirilmesi sadece yabancıdil eğitiminde değil, yetişkin eğitimi, lisansüstü eğitim, hayat boyu
öğrenme gibi konular ve bunların yansımalarıüzerinde de etkiler yaratacaktır.