Denizli ve Çevresinde Madencilik (1890-1919)

Öz

Batılıların 15. yüzyılda Rönesans’la başlayan yeni coğrafyalar, uygarlıklar keşfetme duygusuna, zamanla ucuz baharat ve değerli
maden kaynaklarınıedinme isteği hâkim olmaya başlar. Sahip olduklarıateşli silahların avantajıyla gelişmemişülkelerin
zenginliklerini elde etmeye başlayan Batılıbüyük devletler sömürge yarışına girerler. İngiltere’de Hint ve Levant, Fransa’da Hint ve
Kanada, Hollanda’da Batıve Doğu kumpanyalarıgibi büyük şirketler kurulur. Edindikleri sömürgelerle kendi yüzölçümlerinin
üzerindeki kaynaklarıkontrol altına alan bu devletlerin yarışına Portekiz, İspanya, Belçika, Almanya ve Rusya katılırlar. Yaşadıkları
topraklarda hayatlarıve düzenleri yıkılan, inançlarıdeğiştirilen, verimli kaynaklarısömürülen gelişmemiştoplumların sağkalan
insanlarıçoğunlukla yeni hâkimlerinin köleleri olurlar. Avrupa’da beyaz ırkın diğer ırklara üstünlüğü fikri gelişir.
19. yüzyıldan itibaren millî itibar sağlama, gücünü ispat etme, özellikle sanayi inkılâbının iki temel kaynağıolan hammadde ve
pazar edinme isteği gibi nedenlerle sömürgeci devletler arasında büyük bir rekabet başlar. Rusya ve Batılıbüyük devletlerin
gayrimüslimleri isyana sürükleyen misyonerlik ve askerî çalışmalarınedeniyle sıkıntılıanlar yaşayan OsmanlıDevleti, hükmettiği
genişcoğrafyayıkorumak uğruna, Batılıdevletlere ticarî ayrıcalıklar vermenin yanısıra yatırımlarına izin vermek zorunda kalır.
Büyük devletlerin dostluklarınısağlamak düşüncesiyle verilen ekonomik ayrıcalıklar ve yapılan ticarî anlaşmalar, yapılan
savaşlar iyi bir durumda olmayan Osmanlımaliyesinin durumunu daha da kötüleştirir. 1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması’nın
ardından Anadolu’ya gelen yabancıtüccarlar, yanlarında çalıştırdıklarıgayrimüslimlerin zenginleşmesini sağlayarak malî dengenin
Türkler aleyhine bozulmasına neden olurlar. OsmanlıDevleti’nde madenlerle ilgili kanun ve yönetmeliklerin günün şartlarına
uygun duruma getirilememesi, yapılan düzenlemelerin de yabancıların lehine geliştirilmesi nedenleriyle Osmanlımadenciliği çöküşe
geçer.
OsmanlıDevleti’nin kuruluşve yükselişzamanlarında ticaret ahlâkının Türk toplumunda yerleşmesi amacıyla çalışan Aydın
Vilayeti sancaklarından Denizli’deki Ahî Sinan ve Şahin Dede Dergâhımensupları, 20. yüzyılın başında Tavas kasabasında zımpara
taşıişletme ruhsatıalarak cevherleri çıkarmaya başlarlar. Aza kanaat getirerek ahlâkta yücelmeyi prensip edinen dergâh
mensuplarının madencilik serüvenlerinde İngiliz tüccar Ernest Abbott nedeniyle, başlarına gelenler, yabancıprofesyonel
madencilerle rekabet etmeye çalışan Türk işletmecilerin düştükleri ibret verici olaylarıbize yansıtır.
Bu çalışma Başbakanlık OsmanlıArşivi belgelerinin çözümüyle; Denizli’nin yeraltıkaynaklarının geçmiştarihteki varlığını,
Anadolu kaplanlarıarasında pamuğu işleyerek adınıduyuran Denizlili işletmecilerin ihmal edilmişmadenlerini işledikleri takdirde
millî ekonomiye büyük katkılar sağlayacaklarıinancına dikkat çekmek amacıyla yapılmıştır.