Rus Seyyah Pyotr Aleksandroviç Çihaçov (1808-1890) ve Kırım Savaşı Arifesinde Anadolu’nun Panoraması

Öz

1830-1835 ve 1845-1847 yılları arası İstanbul Rus Sefȃreti’nde diplomat olarak görev yapan Pyotr Aleksandroviç Çihaçov (1808-1890), 1847-1863 yılları arasında Ege ve Marmara’dan Fırat havzasına ve Erzurum’a, Akdeniz’den Karadeniz’e Anadolu’un birçok bölgesine seyahat gerçekleştirmiştir. Seyahatleri sırasında jeolojik, botanik, zoolojik, paleontolojik ve arkeolojik olarak Anadolu’yu bilimsel anlamda gözlemleyen Çihaçov, özellikle günlüklerinde Anadolu’da seyahat ettiği bölgelerin etnik, dinî ve idarî yapısı, siyasî meseleleri, insanların ekonomik ve yaşamsal sorunları gibi konulara da yer vermiştir. Bu bakımdan Çihaçov, 15 Mayıs – 11 Ekim 1853 tarihleri arasında altıncı Anadolu seyahati sırasında tuttuğu günlüklerinde eski bir diplomat olarak Osmanlı’nın ‘iç meseleleri’ni diplomatik ve siyasî seviyelerde gözlemleyerek tespitlerde bulunmuştur. Çihaçov, bu günlüklerinde bir jeolog ve doğa bilimci olarak seyahat güzergâhındaki yer şekillerini ve bitki örtüsünü detaylı bir şekilde tasvir etmiştir. Ancak daha da mühimi Çihaçov, Kırım Savaşı’nın hemen öncesinde tuttuğu bu günlüklerinde taşradaki Osmanlı memurlarının ve Türk ve Türk olmayan Osmanlı unsurlarının yaklaşan Osmanlı-Rus savaşına ve bu sırada Osmanlı taşrasında seyahat eden bir “Rus”a karşı tavır ve tutumunu ortaya koymuştur. Bu bağlamda bütün aksi telkinlere ve hatta savaş esiri olma pahasına Kırım Savaşı arifesinde Anadolu’daki “tehlikeli” seyahatine devam eden Çihaçov, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde Rusya ile yaklaşan savaş nedeniyle yükselen toplumsal heyecana karşın “Türk örgütlenmesi ve Türk düzenin ne kadar zayıf olduğunu görme imkânı” bulmuştur. Ulaştığı her bölgenin önde gelen resmî ve gayrıresmî simalarının misafiri olan Çihaçov, bu temasları sırasında Kırım Savaşı’nın Osmanlı devleti ve toplumuna yansımalarının anlaşılması açısından oldukça ilginç diyaloglar gerçekleştirmiştir. Çihaçov’un günlüklerinde kısa ve öz olarak yer verdiği bu tür ilginç temaslarının, seyahatinin özellikle Konya, Karaman, Mersin ve Adana kısmında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda eldeki bu çalışma, Anadolu’nun ünlü kâşifi olarak Rus doğabilimci, coğrafyacı ve seyyah Pyotr Aleksandroviç Çihaçov’u ve Kırım Savaşı arifesinde gerçekleştirdiği altıncı seyahatinin Osmanlı taşrasının toplumsal ve idarȋ yapısına dair önemli bilgiler sunan ilgili günlüklerini konu almıştır.