Mardin Müzesi Örnekleri Işığında Eyyûbi Sikkeleri

Öz

Sikke, hemen her dönemde hükümdarların, iktidarların ve devletlerin maddi ve kültürel sembolü durumundadır. Üzerlerinde taşıdıkları yazılar, motifler ve figürler basıldıkları dönemin üslubunu, inanış biçim ve şekillerini yansıtmaktadır. Bu küçük metal parçalar, Tarih, Sanat, Dinler Tarihi, Filoloji ile Sanat Tarihi bilim dallarına önemli katkılar sağlaması bakımdan ve kesin bilgiler sunması açısından belge niteliği taşımaktadır.

Gerek jeopolitik gerekse sosyo-kültürel yapısı kapsamında önemli bir konumda olan Mardin, Mezopotamya ve Anadolu arasında köprü görevi üstlenmiştir. Pek çok medeniyete ev sahipliği yapan şehrin Müzesi, çevresinde yer alan yerleşmelerden taşınan eserlerden oluşmaktadır. Bu çeşitlilik içinde en önemli seksiyonlardan biri de sikkedir.

Müzede, sergide ve depoda bulunan 10.000 adet sikkenin büyük bir bölümü İslami Dönem eserlerinden oluşmaktadır. Çalışma İslami dönem sikkeleri içinde Eyyûbi Dönemine ait olan ve birbirinin tekrarı nitelikte olmayan eserlerin, tanımlanması, genel özelliklerinin ortaya konulması ve motif ile süsleme detaylarının incelenmesidir.

Müzede Eyyûbi dönemine ait 36 örnek incelenmiştir. Bu örneklerden 1 tanesi altın, 21 tanesi gümüş ve 14 tanesi bronzdur. Sikkeler, Kahire, Mısır, Silvan ve ağırlıklı olarak Şam ile Halep’te basılmıştır.  Kullanılan yazı tipi kûfi’dir. Sikkeler iki gruba ayrılabilir. Bunlardan birincisi yazılı, ikincisi ise figürlü sikkelerdir. Figür, altın ve gümüş baskılı sikkelerde görülmez, bronz sikkelerde vardır. Yazılı sikkelerde çevre bordürü olarak en çeşitli tiplerin görüldüğü dönemdir. Tam daire, dikdörtgen, geçmeli, yıldız formlu kenar bordürlerinde ortak olan nokta çift sıra düzenlenen bordürlerin aralarında inci dizisinin kullanımıdır. Figürlü Eyyûbi sikkeleri Artuklu sikkeleri ile büyük benzerlik içindedir. Cepheden büst şeklinde verilen hükümdar tasvirlerinin yanı sıra tek başına merkeze yerleştirilen aslan figürü nadir bir kompozisyon olarak karşımıza çıkmaktadır.

Eyyûbi sikkelerinin ana özelliklerinden biri ön yüz yazılarının el-İmam, arka yüz yazılarının ise el-Melik ile başlamasıdır. Bunun dışında Sultan, Allah’ın ve dinin yardımcısı imam, mü’minlerin emiri, fetih babası, dine bağlı gibi unvanlar kullanmıştır. Sikkelerin arka yüzünde, bir geleneğin bir inancın etkisi olarak süregelen kelime-i tevhid yerini almıştır. Eyyûbi sikkelerinde hilafet makamına gönderme vardır. İmam Mustansır Billah gibi.

 Araştırmamızın amacı müzede bulunan eserlerin dönem özelliklerinden yola çıkılarak genel değerlendirmelerinin yapılması ve bilim dünyasına tanıtılarak bu özel koleksiyonun uluslararası platformda hazırlanan sikke kataloglarına dahil edilmesidir. Bu kapsamda belirlenen örnekler ışığında Eyyubi Sikkeleri tasnif edilmiş ve detaylı incelemeleri yapılarak, dönem özellikleri ortaya konulmuştur.