Türkiye’de Vergi Yükünün, Enflasyonun ve Vergi Affı Beklentisinin Kayıt Dışı Ekonomiye Etkisi Üzerine Ampirik Bir Uygulama (1985-2012)

Öz

Kayıt dışıekonomi, hukuki olarak belgelenemeyen ve Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) hesaplamalarında dikkate alınmayan,
resmi kayıtlara giren tüm ekonomik işlemler ve faaliyetleri ifade eder. Kayıt dışıekonominin ortaya çıkmasındaki temel nedenler
dört grupta toplanabilir. Bunlar:
•  Aşırıvergi yükü, enflasyon, ekonomik istikrarsızlık ve krizler gibi finansal ve ekonomik nedenler
•  Vergi affı, yolsuzluk, rüşvet ve kamu muhasebe servisinin yetersizliği gibi yönetimsel ve hukuki nedenler
•  Kentlere göç, güvenlik olmamasıve nüfus politikalarında eksiklik gibi sosyal ve psikolojik nedenler
•  Siyasal istikrarsızlık ve popülist politikalar gibi siyasal nedenler
Kayıt dışıekonomiye yol açan tüm bu negatif etkenlere rağmen, kayıt dışıekonominin ekonomik büyümeyi pozitif ya da
negatif etkilediğine dair tam bir fikir birliği yoktur. Bu duruma rağmen, kayıt dışıekonomiyi önlemek için bazıpolitikalar
geliştirilmelidir. Faiz oranlarının düşürülmesi, vergilendirme sisteminde bazıreformlar yapılması, dolaylıvergilerin toplam vergiler
içindeki payının azaltılması, istihdam üzerindeki vergilerinin minimum seviyeye getirilmesi, vergi hakkında farkındalığın arttırılması
ve siyasal istikrarsızlıktan kaçınılmasıbu politikalar arasındadır.
Bu çalışmada, kayıt dışıekonomi ile vergi yükü, enflasyon ve vergi aflarıarasındaki ilişki, 1985 ve 2012 dönemi yıllık verileri
bazında incelenmiştir. Çalışmada kullanılan kayıt dışıekonomi verileri genişletilmişparasal oran yöntemine göre hesaplanmıştır. Bu
değişkenin alınmasının sebebi parasal oran yöntemlerine göre yapılan hesaplamalar içerisinde genişletilmişparasal oran yönteminin
kayıt dışıekonomiyi hesaplarken nakit işlemler yanında vadesiz mevduat hesaplarınıda modele katarak kayıt dışılığı
hesaplamasıdır. Diğer taraftan, vergi yükü verileri, toplam vergi gelirlerinin GSYİH’ya oranıile hesaplanmışve veriler Maliye
Bakanlığıweb sitesinden alınmıştır. Tüketici fiyat endeksi değerleri Türk İstatistik Kurumunun veri tabanından elde edilmiştir.
Vergi affı, vergi kanunlarıyürürlüğe girdiği periyotlar bazında kukla değişken olarak modeline dâhil edilmiştir. Kurulan
ekonometrik modeli sonucu, ilk olarak verilerin durağanlığıbelirlenmişve daha sonra değişkenler arasındaki ilişki regresyon
denklemi sayesinde ortaya çıkarılmıştır. Yapılan nedensellik testi sonucunda; vergi yüklerinden kayıt dışıekonomiye doğru tek
taraflıbir nedenselliğin olduğu %10 anlamlılık düzeyinde ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte enflasyonun vergi yükünü etkilediği
yönündeki nedensellik ilişkisi de tek taraflıolarak anlam ifade etmektedir. Ekonometrik sonuçlardan elde edilen genel durum
gösteriyor ki, kayıt dışıekonomiyi azaltmak için düzenlemeler, vergi yükünü hafifletmeye, fiyat istikrarının sağlanmasına ve vergi
affıbeklentisini ortadan kaldırmaya yönelik yapılmalıdır.