Tarihi Çarşılarda Tüketim Ritüelleri: Konya Bedesteni

Öz

İnsanın var olmasıyla başlayan ve üretim arttıkça artan tüketim eylemi, günümüzde ihtiyaçtan ziyade zevk, beğeni, moda, reklam vb. toplumsal bir takım yönlendirmelerin şekillendirdiği bir olguya dönüşmüştür.

Kişinin bireysel özelliklerinden psikolojik durumuna, sosyal çevresinden ekonomik durumuna kadar pek çok etken tüketim alışkanlıklarının şekillenmesinde etkili olmuştur. Değişen gündelik hayat, kitle iletişim araçlarının etki alanının genişlemesi ve buna bağlı olarak gelişen popüler kültürün etkisi bu süreci hızlandırmış, bireylerin tüketim alışkanlıkların da değişmesine neden olmuştur. Değişen toplum yapısı ile birlikte değişen algı ve değer yargıları, insanların tüketim kavramına verdikleri anlamları da değiştirmiş; kuşaklar arasında farklılıklar gösteren tüketim ritüellerinin oluşmasına neden olmuştur.

Geleneksel çarşı kültürü olarak nitelendirilen durum, ihtiyaçlar tarafından şekillenen ve imkânlar dâhilinde gerçekleştirilen bir tüketim davranışını içermektedir. Özellikle son 30 yılda yaşanan ekonomik ve sosyal gelişmeler, tüketim alışkanlıklarında da değişikliğe neden olmuştur. Alışveriş merkezleri yaygınlaşmış, marka ve moda kavramları öne çıkartılmış ve tüketim olgusu bir ihtiyacı giderme durumu olmaktan çıkartılmıştır. Bunlara bağlı olarak da artan toplumsal dayatmalarla istek ve beğenilerin ihtiyacın önüne geçmesi sağlanmıştır. İnsanları geleneksel çarşı kültüründen uzaklaştıran bu etmenler, alışveriş merkezlerini "tüketim katedralleri" haline getirirken, insanları da tüketim alışkanlıklarını değiştirmiştir. Tüketimi, bir ihtiyacı giderme olgusunun ötesinde bir yaşam biçimi haline dönüştür.

Tüketim kavramının geçirdiği bu evrimin tarihi çarşılardaki yansımalarını tespit etmek amacı ile yürütülen bu çalışmada, uzun yıllardır Konya’nın Bedesten Çarşısı içerisinde faaliyet gösteren esnaflar ile görüşme yapılmış, müşterilerinin eski ve yeni tüketim alışkanlıkları ile bu durumun onların ticari fonksiyonlarına etkisi üzerine bilgi toplanmıştır.

Günümüzde farklılaşan tüketim alışkanlıklarının değişen toplumsal, kültürel ve bireysel yapıyla doğrudan etkili olduğu ve bu durumun Bedesten esnafını etkilediği tespit edilmiştir. Bedesten esnafının değişime ayak uydurma ve tüketici beklentileri karşılama noktasında gösterdiği gayretlerle geleneksel çarşı kültürünü yaşatmaya devam edeceği konusunda olumlu bir kanının hâkim olduğu görülmüştür.