ABD’nin Azerbaycan İlişkilerine Etki Eden Parametreler

Öz

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin 1991’deki çöküşü, dünya güvenliğinin güvencede olduğu; iki kutup arasında sıcak
çatışmaların yaşanmadığıSoğuk Savaşdöneminin bitmesi anlamına geliyordu. SSCB’yi oluşturan 15 özerk cumhuriyetin 1991
yılında bağımsızlığına kavuşmasıAvrasya bölgesinde önce bir “güç boşluğu”na neden olmuş; ardından da “denge” unsurunu
ortadan kaldırmıştır.
Güney Kafkasya bölgesinde yer alan Azerbaycan da aynıdönemde bağımsız olmuş; zengin hidrokarbon kaynaklarıyla
küresel/bölgesel güçlerin dikkatini üzerine çekmiştir. Azerbaycan bir yandan baskıcıSSCB’nin ardından bağımsızlığını
koruma/sürekliliğini sağlama mücadelesine girmiş, diğer yandan da bölgesel/küresel güçlerin Bakü topraklarıüzerindeki çıkar
çatışmalarından kendini kurtaramamış; bunu da ülkesinin yüzde yirmisinin işgali ile ağır ödemiştir/ödemektedir.
ABD’nin genel anlamda dışpolitikada öncelikleri: ABD dışpolitikasının temel hedeflerinden biri ağırlıklıolmak üzere enerji
alanında yatırım yapan başta ABD olmak üzere Batısermayesinin güvenliğini sağlamak olmuştur. ABD’nin bir başka ülke olan
Afganistan’da bu amaca ulaşmak için Taliban’ı1990’larda desteklemesi de bu ülkenin hedefine ulaşmak için yöntem konusunda
seçici olmadığına ilişkin bir örnektir. ABD, konjontür gereği sürekli dile getirdiği “insan hakları”, “demokrasi” gibi batıdeğerlerini
göz ardıedebilmekte; amaca ulaşmak için de idealizm teorisinden ziyade realizm teorisini tereddüt etmeden kullanabilmektedir
Bu çalışmada ABD’nin Bakü siyaseti (1991–2009) analiz edilmiştir. ABD, 1991 sonrasıdünyada “tek kutupluluğa” giden denge
mücadelesinde küresel üstünlüğünü pekiştirmek için, jeopolitik teorilere göre dünya üzerinde hâkimiyet kurabilmek için
jeostratejik/politik bir öneme sahip olan Avrasya’ya yönelmiştir. Aynıbölgede yer alan, sözü edilen “tek kutupluluğa” karşıçıkan
ve tedbir olarak da örgütlenen Rusya Federasyonu, Çin ve İran bu bağlamda değerlendirilecektir.
Çalışmamızda ABD – Azerbaycan arasındaki ilişkilere etki eden parametreler analiz edilecek; buna paralel olarak ABD ile
Rusya, Çin ve İran arasındaki siyasal ilişkiler ön plana çıkarılacak; okuyucuya bilinenlerin sentezinden ziyade, yeni olmasa da
değişik bir bakışaçısısunulmaya çalışılacak; özellikle güvenlik alanında geleceğe yönelik değerlendirmelerde bulunulacak ve
Washington’un Bakü siyaseti bu bağlamda incelenecektir.