Afyonkarahisar İli Bolvadin İlçesi’ndeki Çift Yönlü Çeşmeler

Öz

Köken olarak Farsçadan gelen çeşme kelimesi “göz” demektir. Türkçe’de su kaynağı anlamında kullanılan çeş-me, “çesm” kelimesinden türemiştir. Kaynaklarda bu terim "kaynağında bir hazneye toplanarak veya borularla getirilerek akıtılan suların alınmasına mahsus lüleri veya musluklu bir hazne şeklinde mermerde, taştan veya farklı malzemeden yapılmış halka açık su alma yeri" olarak da tanımlanmaktadır. Geçmişten geleceğe birçok tarihi yapıyı bünyesinde barındıran Bolvadin ilçesindeki Türk dönemi yapılarından sivil mimarlık örnekleri, camileri, çeşmeleri, türbeleri, köprüsü ile bir bütünlük içindedir. Bu araştırmada Bolvadin merkezde yer alan çeşmeler ele alınacaktır. İlçe de yaklaşık elli altı adet çeşme tespit edilmiştir. Bunlarda on yedi adedi ayaktadır. Mevcut olan bu çeşmeler cephe kompozisyonlarına göre ayrılmıştır. Tek ve iki cepheli olan çeşmelerden iki cepheliler makaleye dahil edilmiştir. Sekiz adet çeşmenin çift yönlüdür. Bölgeye özgü tasarımlarıyla dikkat çeken bu yapılar oldukça gösterişli ve büyüktür. Genellikle cadde ve sokakların kesiştiği köşe başlarına inşa edilmiş olup meydan çeşmesi şeklinde tasarlanmıştır. Üst örtüler ahşap kırma çatılı olup üçgen alınlıklıdır. Bu üçgen alınlıkların içi ise yarım daire kubbe ile doldurulmuştur. Düzgün kesme taştan inşa edilen çeşmelerde devşirme malzemeye de yer verildiği görülmektedir. Geleneksel sokak dokusunu koruyan ve yaşatan Bolvadin eski evleri ve su yapılarıyla ön planda olan bir ilçedir. Çeşmelerin konumu ve ebatları birçoğunun aktif olarak kullanılması şehre hayat vermektedir. Çeşmelerin çift yönlü çeşmelerin yapılmış olması kadına ve mahremiyet duygusuna sahip çıkıldığının bir göstergesidir. Çeşmeler hakkında detaylı bir çalışmanın yapılmamış olması bu konuyu ele almamıza sebep olmuştur. Çeşmeler kataloglar halinde incelenip plan, malzeme ve teknik, konum ve süsleme gibi başlıklar altında detaylandırılacaktır. Kültür varlığı olan bu çeşmelerin belgelenmesi ve geleceğe miras bırakılması amaçlanmıştır.