Klasik Dönem Osmanlı İlimler Tasnifinde Bitki-Bilimi ve Tanımları
Öz
Bu çalışmada Osmanlıların bilim tanımlarından yola çıkarak gerek doğa felsefesi gerek bitkiler özelinde ne tür bir bilim sistemine sahip olduğu ortaya çıkarılmak istenmiştir. Bilimler tasnifi, içinde bulunduğu kültürün paradigmasını yansıtmaktadır. Bu tasniflerde sadece bilimlerin tanımları yer almamakla birlikte bilimlerin hangi konularla ilgilendiği, sorularının ne olduğu, ilkeleri ve epistemolojik araç ve metotları belirlenmiştir. Haliyle bir bilgi veya veri bu tasnife göre hangi bilimin konusu veya sorusunun cevabı olduğu ortaya çıkar. Ayrıca bu tasnifler bilimler arasında hiyerarşiyi ve önem sıralarını da gösterir. Özellikle herhangi bir ilim dalında okuma yapmak isteyenler için bir yol haritası sunar. Bu tasnif geleneği Osmanlı literatüründe de kendisine yer bulmuştur. Osmanlılar, Orta Çağ İslam mirasını devralırken bu literatür geleneğini de kendilerine adapte etmişlerdir. Bu tasniflere göre doğada olan varlıklar, “fizik” ilmi disiplini çerçevesinde incelemeye tabi tutulmuştur. Bu minvalde bitkiler de o dönemde de doğada var olan varlıklar olduğu için fizik ilminin altında yer alan bitki-bilimi (ilm-i nebāt) çerçevesinde incelenmiştir. Ayrıca o dönemde bitkilere yönelik araştırmalar ziraat bilimi ve tıp biliminin içinde de yer almaktadır. Böylece bu çalışmada Osmanlıların bitkilere dair araştırmalarını hangi bilim dalı çerçevesinde yaptığı tespit edilmiş olacaktır. Bu çalışmada Osmanlıların bitkilere dair teorik çalışma ve tartışmalardan daha çok bitkilerin kullanımını araştırmışlardır.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Abdülvasi Çelebi. (1996). Hālilname. (A. Güldaş, Dü.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Altaş, E. (2019). Fahreddin er-Râzî’nin İlimler Ansiklopedisi: Câmi‘u’l-ulûm ya da Hadâiku’l-envâr. M. Arıcı içinde, İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlim Tasnifleri. İstanbul: Klasik Yayınları.
Altaş, E. (2022). Bilimlerin Sayısını Çoğaltmak: Bilimler Tasnifinin Mantıkî/Burhanî Temelleri ve Bilimlerin Birbirinden Ayrışması. İslam Tetkikleri Dergisi, 12(1), 33-73.
Apaydın, Y. (2018). Saçaklızâde Mehmed Efendi'nin (V. 1145/1732) İlimlere Bakışı. Bilimname, XXXVI(2), 189-212.
Arıcı, M. (2019). Temel Problemler Ekseninde Tasnîfü’l-ulûm ve Enmûzecü’l-ulûm Literatürler. M. Arıcı içinde, İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlim Tasnifleri. İstanbul: Klasik Yayınları.
Aydın, M. B. (2005). Osmanlı Tıbbında ‘Müfred Devā' Kullanımı ve ‘Müfredāt’ Eserlerinin Genel Özellikleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 6(2), 299-315.
Collingwood, R. G. (1999). Doğa Tasarımı. (K. Dinçer, Dü.) Ankara: İmge Kitabevi.
Çelebi, K. (2016). Keşfü'z-zünûn (Cilt IV). (R. Balcı, Dü.) Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Çiçek, M. (2019). Mehmed Şah Fenârî ve Enmûzecü’l-ulûm'u. M. Arıcı içinde, İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlim Tasnifleri. İstanbul: Klasik Yayınları.
de Callatay, G. (2003). The Class&f&cat&on of the Sc&ences accord&ng to the Rasa&l Ikhwan al‐ Safa. Ocak 2023 tarihinde The Institute of Ismaili Studies: https://www.iis.ac.uk/media/ybinp5j0/rasail_ikhwan-18934826.pdf adresinden alındı
Demir, R. (2018). Philosophia Ottomanica Osmanlı Felsefesi. Antalya: Lotus Yayınevi.
Durusoy, A. (Dü.). (2012). İhvan-ı Safa Risaleleri (Cilt 1). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Evliya Çelebi. (1996). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Cilt 1). (Y. Dağlı, S. A. Kahraman, R. Dankoff, & O. Ş. Gökyay, Dü) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Evliya Çelebi. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul (Cilt 1/2). (S. A. Kahraman, & Y. Dağlı, Dü) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Farabi. (1990). İhsaü’l-‘ulûm: İlimlerin Sayımı. (A. Ateş, Dü.) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Fazlıoğlu, İ. (2000). İbnü’l-Ekfânî. Temmuz 2023 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-ekfani adresinden alındı
Fazlıoğlu, Ş. (2019). Genel ile Özel Arasında Osmanlı Tasnîfu’l-Ulûm Literatürüne Giriş. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 40, 51-61.
İbn Sina. (2004). Fizik (Cilt 1). (M. M. Özpilavcı, Dü.) İstanbul: Litera Yayıncılık.
İhsanoğlu, E. (Dü.). (2022). Kevakib-i Seb’a. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
Küçük, H. (2020). Science without Leisure Paractical Naturalism in Istanbul 1660-1732. Pennsylvania: University of Pittsburgh Press.
Kınalizâde Ali Efendi. (2014). Ahlâk-ı Alâ'î (Cilt 1). (M. Koç, Dü.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Katip Çelebi. (2016). Keşfü’z-zunûn (Cilt 1). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kaya, M. C. (2020). bn Sînâ’nın Kitâbu aķsâmi’l-ĥikme ve tafśîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 3(1), 1-40.
Kaya, V. (2016). Abdurrahman Bistâmî’nin Bilimler Tasnifi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 187-216.
Kutluer, İ. (2000). İlm-i Nebât. Temmuz 2023 tarihinde TDV İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ilm-i-nebat adresinden alındı
Liddell, H. G., & Scott, R. (2022, Kasım 24). Βοτάνη. Mayıs 2023 tarihinde A Greek-English Lexicon: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=bota/nh adresinden alındı
Molla, K. F. (2005). Mehmed Şah Fenāri’nin Enmūzecu’l-Ulūm Adlı Eserine Göre Fetih Öncesi Dönemde Osmanlılar’da İlim Anlayışı ve İlim Tasnifi. Divân İlmi Araştırmalar, 18(1), 245-273.
Mossensohn, M. S. (2019). Osmanlı’da Bilim: Kültürel Yaratı ve Bilgi Alışverişi. (K. Oğuz, Dü.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Musametov, B. (2021). Sınırda Durmak: İslam Felsefe-Bilim Tarihinde Metabasis Sorunu. İstanbul: Ketebe Yayınları.
Necipoğlu, G. (2016). Early Modern Floral: The Agency of Ornament in Ottoman and Safavid Visual Cultures. G. Necipoğlu, & A. Payne içinde, Histories of Ornament from Global to Local. New Jersey: Princeton Universiy Press.
Önler, Z. (Dü.). (2000). Revnâk-ı Bustân. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Sözen, K. (1989). Şehrezuri’nin Şereret el-İlahiye İsimli Eseri ve Türkçe Tercemesi Semeret el- Şecere. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Saçaklızade Mehmed Efendi. (2009). TerYbu’l-Ulūm. (Z. Pak, & M. Özdoğan, Dü) Kahramanmaraş: Ukde .
Sadreddinzāde Mehmed Emin Şirvānī. (2019). el-Fevāidü’l-Hākāniyye. (A. K. Cihan, Dü.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Sakızlı İsa Efendi. (2019). Nizâmü'l-edviye. (M. B. Aydın, & S. Murad, Dü) Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
Shields, C. (2020, Ağustos 19). Aristotle. Ocak 2023 tarihinde Stanford Encyclopedia of Philosophy: https://plato.stanford.edu/entries/aristotle/ adresinden alındı
Shopov, A. (2019). Books on agriculture (al-filāha) pertaining to medical science and Ottoman agricultural science and practice around 1500. G. Necipoğlu, C. Kafadar , & C. H. Fleischer içinde, Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3–1503/4) (Cilt 1). Leiden: Brill Publishing.
Tülüce, H. A. (2021). Taşköprülüzâde Ahmed Efendı̇ ’de İlı̇mler Tasnifi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(2), 542-556.
Türker, Ö. (2011). İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi. Sosyoloji Dergisi, 3(22), 533-556.
Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. (2011). Mevzuâtü'l 'ulûm (Cilt 1). (M. Çevik, Dü.) İstanbul: Üçdal Neşriyat.
Tekin, K. (2023). Osmanlı Dönemi Enmûzecü’l-Ulûm Literatüründe İlimler Sıralaması ve Nev‘î’nin Netâyicü’l-Fünûn’u. İslam Araştırmaları Dergisi, 50, 33-73.
Wehr, H. (2014). نبت. Mayıs 2023 tarihinde Ejtaal-Arabic Almanac: https://ejtaal.net/aa/#hw4=1113,ll=2851,ls=49,la=4317,sg=1115,ha=756,br=940,pr=152,aan=649,mgf=799,vi=364,kz=2581,mr=702,mn=1376,uqw=1603,umr=1053,ums=886,umj=820,ulq=1638,uqa=409,uqq=385,bdw=h861,amr=h620,asb=h959,auh=h1574,dhq=h551,mht=h879,msb=h232,tla adresinden alındı
Yavuz, M. (2019). Canlılık ve Canlılıkbilimi Üzerine Yeni Bir Değerlendirme. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 40, 183-197.
Yavuz, M., & Oliva, P. H. (2020). Botany As A New Field Of Knowledge In The Thirteenth Century: On The Genesis Of The Specialized Sciences. Teorie Vědy / Theory Of Science, XLII (1), 51-75.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.