Osmanlı Kapitülasyonlarının Tesisi: Zihniyet Bağlamında Bir Bakış
Öz
Osmanlı kapitülasyonları ilk zamanlarda (Klasik Dönem’de) kendinden beklenen işlevleri yerine getirmiştir. Bununla birlikte zaman içinde yararlılıkları kaybolarak XIX. yüzyılda Osmanlı ekonomisi için bozucu etkiler doğurur olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin yaklaşık altı yüz yıl gibi uzun bir dönem varlığını koruduğu dikkate alındığında, söz konusu kurumun kuruluşuna etki eden iktisadi saiklerin araştırılması önem arz etmektedir. Bu çalışma bir derleme türündendir. Ulaşılabilen ikincil kaynaklarla sınırlı olmak üzere, Osmanlı kapitülasyonlarının ortaya çıkışı iktisat tarihi perspektifinden ele alınmıştır. Elde edilen temel sonuç, Osmanlı kapitülasyonlarının ortaya çıkışı hususunda Mehmet Genç’in ortaya koyduğu Osmanlı iktisadi dünya görüşünün temel ilkelerinin geçerli olduğudur. İaşe ilkesi doğrultusunda “Osmanlı ülkesi içinde malların mümkün olduğu kadar bol, kaliteli ve ucuz olmasının sağlanması yoluyla” halkın refahı arttırılmıştır. Fiskalizm ilkesi çerçevesinde, dış ticaret devlet için önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Gelenekçilik ilkesine uygun bir şekilde, Osmanlı Devleti’nin ortaya çıkışından önce tesis edilmiş dış ticaret düzeni, kurulu düzeni bozmamak adına tanınmıştır. Son olarak, Osmanlı kapitülasyonlarının tesisinin Weberyan subjektif rasyonaliteye dayandırıldığı kabul edilebilir.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Acartürk, E. & Kılıç, R. (2011). Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonların iktisadi ve siyasi perspektiften analizi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29 (2), 1-21.
Akgündüz, A. (2011). İslâm ve Osmanlı Hukûku külliyâtı (cilt 1). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Akgündüz, A. (2018). Osmanlı tarih ve hukuk ıstılâhları kâmûsu. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bozpinar, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde iktisadi zihniyet ve sanayileşme sorunsalı: Bursa ipek sektörü örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bozpinar, C. (2020). Weberyan subjektif rasyonalite: Osmanlı iktisadi zihniyeti. Efil Journal, 3 (9), 126-45.
Demirkent, I. (2000). 1082-1302 yılları arasında Bizans-Venedik ilişkilerine kısa bir bakış. Tarih Dergisi, (36), 137-54.
Elibol, N. (2005). XVIII. yüzyıl Osmanlı dış ticaretiyle ilgili bazı değerlendirmeler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 61-76.
Fayda, M. (2013). Zimmî. İçinde İslam ansiklopedisi (cilt 44, ss.428-34). Erişim https://islamansiklopedisi.org.tr/zimmi#1.
Genç, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi (8. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Issawi, C. (1980). The Economic history of Turkey: 1800-1914. Chicago: The University of Chicago Press
İnalcık, H. (2000). İmtiyâzât. İçinde İslam ansiklopedisi (cilt 22, ss.245-52). Erişim https://islamansiklopedisi.org.tr/imtiyazat#2-osmanli-donemi.
İnalcık, H. (2009a). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi: 1300-1600 (3. baskı). (Çev. H. Berktay). İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (2009b). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I (30. baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kapitülasyon. (t.y.). Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. Erişim https://sozluk.gov.tr/.
Kenanoğlu, M. M. (2013). Zimmî. İçinde İslam ansiklopedisi (cilt 44, ss.438-40). Erişim https://islamansiklopedisi.org.tr/zimmi#3-osmanlilarda.
Kuran, T. (2018). Yollar ayrılırken: Ortadoğu’nun geri kalma sürecinde islam hukukunun rolü (2. baskı). (Çev. N. Elhüseyni). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Küçükkalay, A. M. (2001). Coğrafî keşifler ve ekonomiler: Avrupa ve Osmanlı Devleti. Konya: Çizgi Kitabevi.
Küçükömer, İ. (2012). Batılılaşma & Düzenin yabancılaşması (3. baskı). İstanbul: Profil Yayıncılık.
Kütükoğlu, M. S. (1999). Ahidnâmeler ve ticaret muâhedeleri. İçinde G. Eren (Ed.), Osmanlı (cilt III, ss.329-41). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Özel, A. (1984). İslâm hukukunda ülke kavramı: Dâru’l islâm-Dâru’l harb. İstanbul: Marifet Yayınları.
Özel, A. (1997). Harbî. İçinde İslam ansiklopedisi (cilt 16, ss.112-4). Erişim https://islamansiklopedisi.org.tr/harbi--gayr-i-muslim.
Pamir, A. (2002). Kapitülasyon kavramı ve Osmanlı Devleti’ne etkileri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51 (2), 79-119.
Pamuk, Ş. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda paranın tarihi (5. baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Sousa, N. (1933). The Capitulatory Regime of Turkey. Baltimore: The Johns Hopkins Press.
Tabakoğlu, A. (1998). Türkiye iktisat tarihi (4. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Valensi, L. (2015). Avrupa’da Müslümanlar: 16.-18. yüzyıllar. (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yaman, A. (2013). Zimmî. İçinde İslam ansiklopedisi (cilt 44, ss. 434-8). Erişim https://islamansiklopedisi.org.tr/zimmi#2-fikih.
Yülek, M. (2019). Ulusların yükselişi: İmalat, ticaret, sanayi politikası ve ekonomik kalkınma. İstanbul: Kronik Kitap.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.