Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri’nde Sosyal Eleştiri Unsurları

Öz

Refik Halit Karay, Türk hikâyeciliğinin köşe taşlarındandır. Kendine özgü bir sanatçı olan Karay Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı kitaplarıyla Türk edebiyatında kalıcı olmayı başarmış bir yazardır. Olay ve kişilere ilişkin gözlem gücü onu edebiyatımızda farklı kılan özellikler arasındadır. Çalışmamıza konu olan Memleket Hikâyeleri, olay ve kişiler itibariyle yazıldığı dönemi gerçekçi bir şekilde yansıtır. Olay hikâyesi anlayışıyla yazılan bu metinlerin hepsi şaşırtıcı sonla biter. Memleket Hikâyeleri’nin mekânı İstanbul ve Anadolu’dur. Hikâyelerin büyük çoğunluğu yazarın Bilecik, Sinop, Çorum ve Ankara’da geçen sürgün yıllarındaki gözlemlerinin eseridir. 1909-1919 yılları arasında yazılmış Memleket Hikâyeleri’nin hepsinde yerli hayatı işler.[1]

Edebiyatın hayatla doğrudan ilişkisi vardır. Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri’nde İstanbul’da sıradan insanların yaşadığı çevreler ile Anadolu’daki kasaba ve köy hayatından sunduğu kesitlerde hayata dair hep bir sosyal eleştiri dikkat çeker. Hikâyelerinde kişilerini bireysel özelliklerinden çok sosyal yönleriyle ele alır. Hikâyelerinde yer verdiği kişilerin- memur, kaymakam, kadı, imam, din adamı esnaf, muhtar- iç dünyaları yerine olaylar karşısındaki tavrını okura yansıtır. Sosyal eleştirilerini, Anadolu, bürokrasi, din adamları ve kadınlar üzerinden olmak üzere birkaç başlıkta dile getirir. Yazar, metin boyunca karşıt güç grubunda yer alan karakterlerini sosyal eleştirilerinde bir araç olarak kullanmakla birlikte, toplumun mert, vefakâr ve fedakâr insanlarına yer vermeyi de ihmal etmemiştir. Bu çalışmanın amacı Refik Halit Karayın Memleket Hikâyelerinde; “memleket”teki sosyal meseleleri eleştirel bir anlayışla ele aldığını göstermeye çalışmaktır.                                                                                                                        Anahtar Kelimeler: Memleket, Anadolu, bürokrasi, eleştiri, kadın.

[1] Garaz 1947 yılında yazılmış ve oradan Memleket Hikâyeleri kitabına eklenmiştir.