Devrialemde Türkiye Cumhuriyeti Durağı: Emden Kruvazörünün İstanbul’a Gelişi

Öz

Bu çalışma, Almanya’nın I. Dünya Savaşından (1914-1918) sonra inşa ettiği ilk hafif kruvazör olan ve yaptığı dünya turu kapsamında, 1929 yılında İstanbul’a demirleyen Emden gemisi ile ilgilidir. I. Dünya Savaşıyla meşhur olmuş bir başka Emden gemisinin var olduğu ve bu geminin mürettebatının, savaş sırasında ittifakta olduğu Osmanlı Devleti sınırlarına (1915) sığındığı bilinmektedir. On dört yıl sonra, aynı isimde bir başka Alman gemisinin, Türkiye’ye gelmesinin önemli olduğu düşünülmektedir.

1929 yılı hem İstanbul hem dünya açısından önem arz eden bir yıldır. 1929’un kış mevsimi, İstanbul’un en sert kışlardan biri olarak tarihe geçmiş, tipi ve don sebebiyle boğazlar ve köprüler kapanmış ve kar fırtınası sebebiyle vapur seferleri durmuştur. Aynı yıl dünya, çok büyük bir ekonomik krizi, Büyük Buhranı deneyimleyecektir. Böylesi bir atmosferde, genel çerçevede ekonomik (Büyük Buhran), özelde ise coğrafi kriz (kara kış) ortamında, kruvazörün, 1928 yılında yaptığı planını ertelemeden Türkiye’ye gelişinin, Türk Alman ilişkilerinin geliştirilmesi, iyileştirilmesi ve sağlamlaştırılması için seçilen bir yol olduğu tahmin edilmektedir. 

1929 yılında Türkiye’ye gelen Emden, tarihte bilinen beş Emden gemisinden biridir ve bu geminin Türkiye’ye gelişiyle ilgili daha önce yapılmış hiçbir akademik çalışmaya rastlanmamıştır. Diğer yandan, bu ziyaretle ilgili devlet arşivlerinde de herhangi bir belgeye ulaşılamamıştır. Bu sebeple, dönemin Türk basınına başvurulmuş, 1929 yılında yayımlanan altı gazeteye ulaşılmış ve bu gazetelerin kruvazörün İstanbul’a geldiği Şubat 1929 sayıları tamamen taranmıştır. Bununla birlikte, daha sonraki yıllarda konuyla ilgili basılmış gazete haberleri ve internette yazılmış yazılar da takip edilmiştir. Böylece, Emden kruvazörünün Türkiye’ye gelişi ve İstanbul’da kaldığı süredeki faaliyetleri tespit edilmiştir.

Bu çalışmayla birlikte, I. Dünya Savaşı’ndan sonra inşa edilmiş ilk Alman kruvazörü Emden’in Türkiye’ye gelişi, ilk kez akademik bir çalışmada incelenmiştir. Bu vesileyle literatürdeki bu boşluğun giderileceği düşünülmektedir. Neticede, geminin gelişinin, I. Dünya Savaşı sonunda rafa kaldırılan, fakat Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanıyla birlikte canlanan Türk Alman ilişkilerini iyice pekiştirdiği ve iki ülke arasındaki güveni iyice sağlamlaştırdığı tespit edilmiş ve ziyaretin amacına ulaştığı görülmüştür.