Geç Osmanlı-Erken Cumhuriyet Dönemlerine Tarihlendirilen Bir Grup Kirkit Üzerine Değerlendirme

Öz

Kültürel mirasımızın önemli bir alanını oluşturan kirkitli dokumalar renk ve desen zenginliklerinin yanı sıra üretim biçimleri ve üretimde kullanılan araç-gereçleri ile kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar ulaşmış bir ortak bellek ürünümüzdür. Bu dokuma grubunda kullanılan temel araç-gereçlerden birisi olan kirkit düğüm atma işleminden veya desen iplikleri sarıldıktan sonra ilmeleri, atkıları, desen ipliklerini sıkıştırmak, dokumaya sağlamlık vermek amacıyla ağaç, kemik ya da metalden yapılmış tarağa benzer dişleri olan bir dokuma aracıdır. Anadolu’da geleneksel kirkitli dokumaların kalitesinin belirlenmesinde de önemli rol oynayan kirkitler sadece işlevsel özellikleri ile değil aynı zamanda yüzeylerine işlenen zengin bezeme kompozisyonları ile de dikkat çekmektedirler. Kirkitlerde kullanılan bezme kompozisyonları incelendiğinde daha çok üretildikleri yörenin geleneksel el sanatlarında kullanılan motif veya figür dağarcığından yararlanıldığı görülmektedir. Çeşitli teknikler ve yöntemlerle uygulanan, yöre insanının duygularını, hayallerini, umutlarını, inançlarını sembolize eden bu zengin bezemeler Anadolu insanının dokumada kullandığı malzemelere salt işlevsel bir araç gözü ile bakmadığı, aynı zamanda estetik bir kaygı ile de yaklaştığını da göstermektedir.

         Ülkemizde son yıllarda kültür varlıklarının çeşitli nedenlerle erozyona uğradığı, bazı alanlara ait örneklerin üretimi yapılmadığı için gün geçtikçe yok olma süreci içerisine girdiği ve toplumumuzun hafızasından silinmeye başladığı görülmektedir. Kültürel mirasımızın önemli bir kolu olan dokumalar da artık üretim biçimlerinin değişmesi ile geleneksel yöntemlerle üretilmemekte ve bu dokumalarda kullanılan araç-gereçler de artık yapılmamaktadır. Yaptığımız yayın ve katalog araştırmalarında ülkemizde çeşitli müzelerde, koleksiyonlarda dağınık bir biçimde örnekleri bulunan ve geleneksel dokumaların en önemli araçlarından birisi olan kirkitler ile ilgi toplu bir kataloğun veya kapsamlı bir yayının olmadığı görülmüştür. Bu çalışma kapsamında tespit edebildiğimiz küçük bir grup kirkit bize bu alanın araştırılmaya muhtaç olduğunu ve yüzyılların mirası olan bu ata yadigârı kültür varlıklarının bilim dünyasına tanıtılması gerektiğini ortaya koymuştur. Temennimiz bir grup bezemeli kirkit üzerine yaptığımız bu çalışmanın bu alanda ileride yapılacak daha kapsamlı çalışmalara öncülük etmesi ve ülkemizde geleneksel dokumacılıkta kullanılan dokuma aletlerinin başlı başına sergilendiği müze ve koleksiyonların kurulmasıdır.