Yeni Araştırmalar Bağlamında Diyarbakır Kalesi
Öz
Diyarbakır farklı din, kültür ve devletlerin hâkimiyeti altında kalmış ve tarihin her döneminde medeniyetlerin ilgi alanı olmaya devam etmiştir. Hıristiyanlık ve İslam bu şehirde hüküm süren iki önemli dindir. Romalılar, Partlar, Sasaniler ve Bizans İslam öncesi dönemin bölgeye hâkim olan devletleri olarak öne çıkmaktadır. Diyarbakır’da İslam fethi Hz. Ömer devrinde gerçekleşir. Hulefâ-i Râşidîn döneminden sonra yönetimi Emeviler devralmış bu dönemde Diyarbakır onların hâkimiyeti altında kalmıştır. Abbasiler dönemi Diyarbakır’da kitabelerine en çok rastlanan dönemlerden biri olarak görülmektedir. Şeyhoğulları, Hamdanîler, Büveyîler yine Diyarbakır’da hüküm süren devletler arasındadır. Bölgeye hâkimiyet ve hizmetleri bakımından ön sırada yer alan hanedan Mervânîlerdir. Türk ve İslam tarihinin tartışmasız en büyük devletlerinden olan Büyük Selçuklu Devleti ve ona tabi devletlerden Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçukluları; İnaloğulları, Nisânoğulları, Artukoğulları; Akkoyunlu ve Osmanlı Devleti Diyarbakır’a hâkim olmuştur. İslam öncesi ve İslam döneminde kesintisiz bir şekilde inşa, onarım ve yeniden inşa devam etmiş olup Diyarbakır, sadece sanat tarihinde değil, genel tarih ve Türk Tarihi bakımından da son derece değerli bir hazinedir.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Tihranî, Abu Bakrı. Kitab-ı Diyarbakriyya Akkoyunlular Tarihi, Ankara, 1993.
Ahunbay, M. (2012). “Diyarbakır- Amida Surlarının Erken Dönemi, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu, Diyarbakır, 67-78.
Akbulut, İ. (1995). “Diyarbakır Surları”, İlgi, 85, İstanbul, , s.28-35.
Akbulut, İ. Diyarbakır, Diyarbakır, 1998
Alper, M. (2006). “Diyarbakır Surları ve İçkale”, Albert Gabriel (1883-1972) – Mimar, Arkeolog, Ressam, Gezgin, İstanbul, s.93-102.
Coşkun, A. (1991). “Artuklular”, DİA, III, İstanbul, s.415-418.
Altun, A. (2000). “Diyarbakır İçkale / Kalehisar / Eski Van Ulu Camii Kazıları ve Türkiye’de İstanbul Üniversitesi’nin Ortaçağ Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Ankara, s. 273-275.
Altun, A. Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi, İstanbul, 1978.
Anonim, Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Diyarbakır, 1302.
Anonim, Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Diyarbakır, 1318.
Anonim, Salnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir, Diyarbakır, 1319.
Arseven, C. E. (1993). “Kale”, Sanat Ansiklopedisi, II, s.908.
Arslan, R. (1999). “Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu”, Diyarbakır Müze Şehir, İstanbul, s.80-107.
Aslanapa, O. (1965). “Die Ausgrabung des Palastes von Diyarbakır”, Atti del Secondo Congresso Internazionale di Arte Turca, Napoli, s.13-29.
Aslanapa, O. (1962). “Diyarbakır Sarayı Kazısından İlk Rapor”, Türk Arkeoloji Dergisi, XI-2, 1961, Ankara, s.10-18.
Aslanapa, O. (1962). “Erster Bericht über die Ausgrabung des Palastes von Diyarbakır”, Istanbuler Mitteilungen, 12, Tübingen, s.115-128.
Baş, G. (2006). “Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme”, YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Van.
Bayburtluoglu, Zafer. Anadolu Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum, 1993.
Bayhan, Ahmet A. (2005). “Diyarbakır ve Çevresindeki Eyyubi Eserlerinden Örnekler, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, Diyarbakır, s. 385-323.
Baykal, Kâzım. Diyarbakır Şehri, Diyarbakır, 1942.
Baykal, K. - Savcı S. (1939). “Diyarbakır Kitabeleri”, Karacadag, I, Diyarbakır, s. 6-8.
Bell, Gertrude. Amurath to Amurath, London, 1924.
Berchem, Max Van (1909), Arabische Inshriften aus Armenien und Diyarbekr, Leipzig.
Berchem, Max Van, Strzygowski, J., Bell, G. L. Amida, Diyarbakır, 2015.
Beysanoglu, Ş. (1939). “Diyarbakır’da Vakıflar”, Karacadağ, 2, Diyarbakır, s. 17- 19.
Beysanoglu, Şevket. Kısaltılmış Diyarbakır Tarihi ve Abideleri, İstanbul, 1963.
Beysanoglu, Ş. (1995). “Diyarbakır’ın Tarihine Genel Bir Bakış”, Kültür ve Sanat, 28, Diyarbakır Özel Sayısı, Ankara, Aralık, s. 5-9.
Beysanoglu, Şevket. Anıtları ve Kitabeleriyle Diyarbakır Tarihi, I - III, Ankara, 1996.
Beysanoglu, Şevket. Kanuni Devrinde Amid (Diyarbakır Şehri), İstanbul, 1986.
Beysanoglu, Şevket(1999), “Kuruluşundan Günümüze Kadar Diyarbakır Tarihi”, Diyarbakır Müze Şehir, İstanbul, s. 38-80.
Bir zamanlar Diyarbakır, Zamanlar, Mekanlar, İnsanlar (1999), Editör M.Şefik Korkusuz, İstanbul.
Boran, A. (2000). “The Architectural Style of Castles During The Ottoman Period”, The Great Ottoman, Turkish Civilisation, IV, Ankara, s. 346–363.
Boran, A. (2002). “Türk Sanatında Kale Mimarisi”, Türkler, VII, Ankara, 2002, s. 878 – 892.
Boran, A. (2006). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kaleleri”, Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan, Ankara, s. 275 – 288.
Boran, A. (2011). “Diyarbakır Kalesi”, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır.
Borngasser, B. (1999). “Les Châteaux et L’hérésie Catheres en France Méridionale”, L’art Gothique, Paris, s. 116-118.
Cahen, C. (1935). “Le Diyarbekr au Temps des Premier Urtikides”, Journal Asiatique, CCXXVII, s. 269-276.
Cahen, C. (1955). “Contribution a L’historie du Diyar Bakr ouqortorzi eme Siecle”, Journal Asiatique, 243, s. 65-100.
Cahen, Claude. Le Diyarbekr au temps des Premiers Urtukides, 1935.
Creswell, K.A.C. (1998). “ Mardin and Diyarbekr”, Muqarnas, XV, s. 1-8.
Çetintaş, S. (1972). “Diyarbakır Kalesi”, Kara Amid, II/8, Diyarbakır, s.87-103.
Çevik, A. (2002). “XI-XIII Yüzyıllarda Diyar-ı Bekir Bölgesi Tarihi”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Dağtekin, E. – Acar B. (2007). “Diyarbakır Surları Üzerinde Yer Alan Selçuklu İzleri”, Selçuklu Çağında Mimarlık Sempozyumu ve Sergisi,15- 17 Kasım 2007, Konya, s.74-83.
Değertekin, H. (1999). “Diyarbakır Surlarının Bugünkü Durumu”, Diyarbakır Müze Şehir, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s. 179 – 193.
Degertekin, Halil. Diyarbakır Surlarının Onarım ve Restorasyonu, Diyarbakır, 1995.
Degertekin, H. (2001). “Dünden Bugüne Diyarbakır Surları”, I.Bütün Yönleriyle Diyarbakır Sempozyumu, 27-28 Ekim 2000, Ankara, s. 23-30.
El-Belâzurî. Fütûhu’l Büldan, Çev. M. Fayda, Ankara, 1987.
Erdoğu, B., -Tanındı, O. - Uygun, D. Karşılaştırmalı Tablolara Göre Anadolu Kronolojisi, TAY - Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri 14 C Veri Tabanı, Ege Yayınları, İstanbul, 2004.
Evliya Çelebi. Seyahatnâme (Çev. Mehmet Zıllıoglu), IV, İstanbul, 1986.
Eyice, S. (1974). “Kale”, Türk Ansiklopedisi, XXI, Ankara, s. 141.
Eyice, S. (2001). “Kale”, DİA, C. 24, İstanbul, s. 234-242.
Flury, S. (1920). İslamische Schriftbander Amida Diarbekr X , Jahrhundert, Basel.
Gabriel, A. (1933). “Mardin ve Diyarbekir Vilayetlerinde İcra Olunmuş Bir Arkeologya Seyahati Hakkında Rapor”, Türk Tarihi Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 1, İstanbul, s. 134-149.
Gabrıel, A. Voyages Archeologiques Dans la Turque Orientale, Paris, 1940.
Gabrıel, A. Diyarbakır Surları (Çev. Kaya Özsezgin), Diyarbakır, 1993.
Gabriel, A. Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler, Dipnot Yayınları, Ankara. 2014.
Göyünç, N. (1968). “Onaltıncı Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 7-12, İstanbul, Nisan, s. 76-80.
Göyünç, N. (1991). “Diyarbakır”, DİA, 9, İstanbul, s. 464-466.
Günkut, Bedri. Diyarbakır Tarihi, Diyarbakır, 1937.
Halifeoğlu, F. M. (2012). “Diyarbakır Surlarının Mimari Özellikleri ve Yapım Tekniği”, Uluslararası Diyarbakır Surları Sempozyumu, Diyarbakır, s. 115-130.
İbn’ül- Ezrak. Mervani Kürtleri Tarihi (Çev. M Emin Bozarslan), İstanbul, 1975.
Karadoğan, S. (2015). “Yerleşmeye Etkileri Açısından Diyarbakır Kenti ve Yakın Çevresinin Doğal Peyzaj Unsurları”, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, Alan Yönetimi Başkanlığı Yayınları 4 , s. 1-17.
Kaya, Ö. (2012). “Eyyübü Meliklerinden El Eşref Musa’nın Artuklu Melikleriyle İlişkileri”, Eyyübiler, Yönetim, Diplomasi, Kültürel Hayat, İstanbul, s. 263-288.
Konyar, Basri. Diyarbakır Tarihi I-II, Ankara, 1936.
Korkusuz, M. Şefik. Seyahatnamelerde Diyarbekir, İstanbul, 2003.
Mommsen, T. (1873). “Corpus Inscriptionum Latinarum”, III, 213 cf. III p. 973.
Nabikoğlu, A. - Dalkılıç, N. (2012). “Diyarbakır Surlarının Günümüzdeki Durumuna Yeni bir Bakış”, Restorasyon Konservasyon Dergisi, S.15, s.23-36.
Nasır-ı Hüsrev. Sefernâme, (Çev. A. Terzi), İstanbul, 1985.
Nasuhü’s Silahi (Matrakçı). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, Hüseyin Yurdaydın (Yay.Haz.), Ankara, 1976.
Öney, G. (1969). “Anadolu Selçuklu Sanatında Ejder Figürleri”, Belleten, XXXIII/130, Ankara, Nisan, s. 171-216.
Parla, C. (2004). “Osmanlı Öncesinde Diyarbakır: Kente Hakim Olanlar ve Bıraktıkları Fiziksel İzler”, 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, (20-22 Mayıs 2004), Diyarbakır, s. 247 - 283.
Parla, C. (2005). “Diyarbakır Surları ve Kent Tarihi”, ODTÜMFD, 2005/1, Ankara, s. 57- 84.
Parla, Canan – Tuncer, Orhan Cezmi. Yazıtları ve Betimlemesiyle Diyarbakır Surları, Diyarbakır Valiliği, Ankara, 2016.
Parlak, S. (2010). “Osmanlı Öncesi Anadolu Kalelerinde Kapılar”, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Anonim. Salnâme-i Diyarbakır, I-V ( Haz. A. Zeki İzgöer), İstanbul, 1999.
Sarı, İbrahim. Şehrimiz Diyarbakır, İstanbul, 1996.
Sevgen, Nazmi. Diyarbakır Kalesi, TTOKB, 74, 1948.
Sevgen, Nazmi. Anadolu Kaleleri, I, Ankara, 1959.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.