Horasan Türkçesiyle Yazılmış Bir Eser: Çox İreye Ġısme Yār
Öz
Oğuz grubu lehçelerinin bir üyesi olan Horasan Türkçesi, ağırlıklı olarak İran’ın kuzeydoğusundaki Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde konuşulmaktadır. İran’da Horasan Türkleri, genellikle Bocnurd, Şirvan, Kuçan, Deregez, Kalat, Esfarayen, Sebzevar ve Nişabur’un kuzeyi, Cüveyn ve Çoğatay, Servilayet (Çegene) ve etrafındaki köy ve kasabalarda Fars ve Kürt unsurlarla bir arada yaşamaktadırlar.
İran’da son yıllarda Horasan Türklerinin ana dillerini konu alan yayımlar ortaya koyduğu dikkatleri çekmektedir. Bu yayımların bir kısmı Horasan Türkçesinin söz varlığını, halk bilimi ürünlerini, dil bilgisini ele alan çalışmalardır. Bunların bir kısmı ise, Horasan Türklerinin ana dilleriyle yazdığı edebî eserler niteliğindedir. Horasan Türklerinin ana diliyle yayımlanan edebî eserler serisine, 2017 yılında Muhammed Hisârî’nin Çox İreye Ġısme Yār “Çok Üzülme Yâr” adlı eseri de katılmıştır. Söz konusu eser, bir şiir kitabıdır. Hisârî’nin şiirlerinde kullandığı dil, bir tarafıyla Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzını yansıtmaktadır. Bunun yanında Horasan Türkçesinin diğer ağızları ile (Güney) Azerbaycan Türkçesi ağızlarını temsil eden özellikleri de barındırmaktadır. Özellikle biçim bilgisi düzeyinde bu durum daha da belirgindir. Eserin ön sözünde, Hisârî’nin kendisi de kullandığı dilin bu özelliğini belirtme ihtiyacı duymuştur. Yazar, bütün Horasan’da anlaşılmayı istemiş ve bu amaçla bölgenin ağızlarından seçimler yaptığını ifade etmiştir. Örneğin, Horasan Türkçesinde kimi kelimelerin başında /b/’lerin korunması karakteristiktir: bār ‘var’, bār- ‘varmak’, ber- ‘vermek’. Metinde bār kelimesi hem /b/’li, hem de Azerbaycan Türkçesiyle ortaklaşır biçimde /v/’li kullanılmıştır.
Eserde şiirler, iki farklı alfabeyle yazılmış ve her şiirin ardından Farsça tercümesi sunulmuştur. Şiirler, bölgede Farsça için geçerli olan Arap alfabesi ve Latin temelli bir alfabe ile yan yana yazılmıştır. Latin temelli yazım, sesçil (fonetik) alfabe özelliğindedir. Nitekim yazarın kendisi de bu yazımı ortaya koyarken sesçil özellikleri yansıtma hedefinde olduğunu belirtmiştir.
İran’da Türkçe değişkelerin, baskın dil Farsça karşısında belirli seviyelerde dönüştüğü bilinmektedir. Ses bilgisinden söz dizimine uzanan çeşitli kategorilerde bu dönüşümler izlenebilmektedir. Horasan Türkçesinde Farsçadan etkileşimlerin yansımaları, diğer değişkelere göre nispeten fazla gözlemlenmektedir. Hisârî’nin şiirlerinde de söz konusu etkileşimleri ortaya koyan örnekler yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Azizî, F. (2010). Ferheng-i Luġāt-i Turkî: Türkî’niŋ Ferheng Lüġeti, Bocnurd.
Bozkurt, F. (2005). Türklerin Dili, Ankara, Kapı Yayınları.
Dilçin, C. (1991). Mesʿud Bin Ahmed. Süheyl ü Nev-Bahar (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara, DTYK Yayınları.
Doerfer, G. (1978). “Das Chorasantürkische”, TDAY-Belleten 1977, Ankara, s. 127-204.
Doerfer, G. (1998). “Turkic languages of Iran”, The Turkic languages (ed. Lars Johanson and Éva Á. Csató), London ve New York, Routledge, s. 273-282.
Doerfer, G. & Hesche, W. (2002). “Horasan Türklerinin Tarihi ve Edebiyatı”, (çev. Sultan Tulu), Türk Dünyası, S 14, s. 319-336.
Doğan, T. (2016). Ġeşeng Ginle. Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme, Ankara, Akçağ Yayınları.
Doğan, T. (2017). “Türkiye Türkçesi ve Horasan Türkçesinin Bocnurd Ağzında “Ve” Anlamında Sıralamanın Görünümü”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 43, Bahar, s. 87-105.
Ekberî, A. E. S. (2010). Yad Olsın, Bocnurd, Saluk Yayınevi.
Fázsy, S. (1977). Das Bodschnurdi, ein türkischer Dialekt in Chorasan, Ostpersien, Zürich.
Heyet, C. (2008). Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara, TDK Yayınları.
Hisârî, M. (2017). Çox İreye Ġısme Yār, Bocnurd, Mehtab Yayınevi.
Karini, J. (2009). Erdebil İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I-Fiil-Basit Çekim (2006). (haz. Ahmet Bican Ercilasun, vd.), Ankara, TDK Yayınları.
Kâsım Âbâdî, S. (2015). İreyimiŋ Sézleri, Bocnurd, Derc-i Sohen Yayınevi.
Kulîzâde Mizirci, C. (2011). Āşināyî bā Zebān-i Turkî-yi Xorāsānî, Meşhed, Firdevsî Üniversitesi Yayınları.
Salaryân, İ. (2016). Temsîl u Mesel. Ata Baba Sözleri Xorasan Türkçesinde, Kum, Behşâyiş Yayınevi.
Salaryân, İ. (2017). Nağıllar Boxçası, Kum, Behşâyiş Yayınevi.
Sarıkaya, M. (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 13.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.