IV. MURAT’I KONU ALAN İKİ OYUNDA SANAT - İKTİDAR ÇATIŞMASI

Öz

Tarihî oyunlar, Türk tiyatrosunda önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle çözülme dönemleri, hem içerdiği çatışma unsuru hem de geleceği kurma hedefine yönelen yazarlara sunduğu zengin birikimle tiyatro sanatını besler.  IV. Murat, Osmanlı Devleti’nin çözülme devrinde başa geçmiş, gerek kişiliği gerekse yönetim anlayışıyla tarihimizde derin izler bırakmış keskin bir “kılıç”tır. Onun hayatının Nef’î gibi keskin bir “kalem”le kesişmesi, teatral açıdan çok elverişli bir malzeme teşkil eder. Turan Oflazoğlu IV. Murat (1988) ve Savaş Aykılıç Bir Kalem, Bir Kılıç, Bir de Kalp (2003) adlı oyunlarında bu konuyu ele almışlardır.

Makale, bu oyunların incelenerek, aynı tarihî konunun sanat eserlerinde aldığı farklı biçimleri, sanatın sınırsızlığını, tarihin tiyatroya geniş imkânlar sunduğunu vurgulamayı, iki eserin kesişen ve ayrışan yönlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makale, oyunların dramatik unsurlar açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi yöntemine dayanmaktadır.

Turan Oflazoğlu’nun oyunu üç perdeden oluşan hacimli (170 sayfa) bir eserdir. Merkezde, IV. Murat’ın bir padişah olarak kişiliği vardır. IV. Murat’ın padişah olması ile iktidarı kaybetmesi arasındaki süreç panoramik ve kronolojik olarak dönüm noktalarıyla verilir. Padişahın şair Nef’î ile olan münasebeti de kalem-kılıç istiaresiyle işlenir. IV. Murat bir korkakken zorbaya dönüşen bir karakter olarak yansıtılır. Oyunun sonunda, kendi sonunu kendisi hazırlayan bir figür olarak cinnet halinde, tahtına sımsıkı yapışmış halde tasvir edilir.

Savaş Aykılıç’ın iki perde 38 sayfadan oluşan oyunu olaylar ve kişiler yönünden sade yapıdadır. Oyunda şair Nef’î toplum sözcüsü kimliğiyle öne çıkar. Fakat IV. Murat-Nef’î ve Kösem Sultan kişiliklerine aynı oranda ağırlık verilmiştir. Yazar iç çatışmadan çok kişiler arasındaki çatışmayı yüzeye çıkararak, tarihî bir oyunun hakkını da korumuştur. Kösem Sultan’ın Nef’î’ye düşmanlığına dayandırdığı çatışmayı, finalde, Nef’î’nin Kösem Sultan’a gizli aşkını açıklayarak sürprizli bir sona taşır. Oyunu Kösem Sultan’ın ve IV. Murat’ın pişmanlıklarıyla bitirir.

Sonuç olarak; kalem-kılıç istiaresine dayanan ve güç/iktidar karşısında sanatın etkisini sorgulayan her iki oyun birbirini bütünleyen, konuyu ele alış biçimiyle birbirinden ayrılan eserlerdir.