TOPLUMSAL BİR TİP OLARAK KESİN İNANÇLILAR

Öz

Bugünün toplumları; siyasi, felsefi, dini, ideolojik ve daha birçok inanç motivasyonuna sahip düşünce ve hareketlerle yoğrulmuş bir doğaya sahiptir. İnanç duygusunu azık edinen bu düşünce ve hareketlerin modern dönemle birlikte hızla artması, insanın “birey” olma süreciyle yakından ilgilidir. Çünkü modern dönemle birlikte oluşan ve geleneksel dönemin “insanı”nın aksine kendi kendine yetebilme gücüne sahip “birey” kimliği, makro etkenlerden bağımsız bir şekilde, kendi doğrularınca temellendirdiği mikro inançları da tedavüle sokabilen bir yetkinliktedir. Kaldı ki Avrupa’da modern dönemle birlikte felsefenin, düşünüşün ve siyasetin kilise tahakkümünden görece kurtulması ve dinin ürettiği inanç ve söylemlerin yerine “seküler” tandanslı anlayışların merkeze alınması, yeni düşünce ve yaşam biçimlerini ortaya çıkarmıştır. Ayrıca bilimlerin birer disiplin haline gelmesi ve pozitivist inancın yöntem olarak benimsenmesi, demokrasinin ulus-devlet formasyonunda ve global ölçekte bir siyasal yönetim biçimi olarak tedavüle girmesi, düşüncenin dinsel olandan kaptığı rollerle “toplumsal iyi”nin ideolojilere tahvil edilmesi ve ideolojilerin mutlak iyiye ulaştırdığına ilişkin akideye iman edilmesi, esasında “birey”in modern zamanlardaki maharetlerinden sadece birkaçını oluşturmaktadır. Böylelikle inanç, dinsel olanı aşarak düşünsel ya da ideolojik olan seküler formlarda kendini yeniden üretmiştir. Kuşkusuz bir inancın kesinliği ya da keskinliği; bu inancın sorgulanabilirliğine veya bu inanca yönelik adanmışlığa göre değişkenlik göstermektedir. Bugünün toplumlarından bahsederken, belki de yeryüzünde yaşayan her “birey” adedi kadar “inanç”lardan söz etmek gerekecektir. Kesin inançlılığın bir toplumsal tipe tahvil edilebilmesi için ise, öncelikle bu tipin gündelik yaşamlarda görünürlülüğü ve bu görünürlülüğe ilişkin farkındalık oluşturulması, sonrasında ise ifade edilecek sözlerin yuvasını bulabilecek zihinsel mekanlara gereksinim duyulur. Toplumdaki hakim düşünce, kesin inançlılar için temel referanslardan biridir. Etnik unsurun yanı sıra din, mezhep, aidiyet, kimlik, meslek, ideoloji ve daha birçok husus, kesin inançlıların malzemesi olabilmektedir. Bu çalışmada ilkin günümüzün bir toplumsal tipi olarak görünüm kazanan kesin inançlılar konusu, aynı isimde bir çalışması da olan Eric Hoffer’ın bu tipleştirmesine referansla ve yer yer Hoffer’a yönelik eleştirilerle, sosyolojik anlamda ele alınacaktır. Ayrıca kesin inançlılar, kitle hareketleri ve toplumsal hareketler bağlamında değerlendirilecek ve kesin inançlıların bu hareketler içerisindeki rolleri üzerinde durulacaktır. Son olarak ise, dünya ve Türkiye ölçeğinde kesin inançlı olarak betimlenebilecek kişi, grup ya da toplulukların örnekliği üzerinden bir toplumsal tip geliştirilmeye çalışılacaktır.