Konya Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Litürjik Elemanlar: Altar ve Altar Tabanları

Öz

Altar, Bizans Dönemi kiliselerinde ökaristi ayini sırasında üzerine haç, kalis, paten ve buhurdan gibi litürjik malzemeleri
koymak için kullanılan bemada bulunan litürjik eşyalardan biridir. Altar, teolojik ve simgesel olarak İsa’nın mezarı, son akşam
yemeği masası, Golgotha Tepesi ve Tanrının Tahtıgibi farklıanlamlar taşır. İmparator Konstantin Dönemi öncesinde dini nitelikli
bir yapıdan yoksun olunmasından dolayıayin sırasında taşınabilir nitelikte altarların kullanılmışolabileceği düşünülmektedir. IV.
yüzyıldan itibaren kiliselerin inşa edilmesiyle yerleşik bir litürji oluşturulmuş, daha dayanıklımateryallerden yapılan altarlar, bemada
apsisin önüne yerleştirilmiştir.
Altarlar, tek bir bloktan yapılabileceği gibi genellikle altar tabanı, kaidesi ve tablasıolmak üzere üç temel unsurdan meydana
gelir. Altar tablalarıdairevi, yarıdairevi, dikdörtgen, kare, sigma ya da omega biçimli olmak üzere farklıbiçimlere sahiptir.
Kenarlarıgenellikle profilli ve üst düzlemi hafifçe oyulmuştablaların büyüklük ve formlarına bağlıolmak üzere değişik destek
düzenlemeleriyle taşınır. Tablalar, merkezde kare ya da daire formlu tek bir destek tarafından taşınabildiği gibi bazıörneklerde
köşelere yerleştirilmişdört veya daha fazla sayıda destek tarafından taşınabilir. Bu tip destek sistemi ve tablasıayrıyapılmış
altarlarda taşıyıcılar bema zemini üzerine veya kısmen zemine gömülmüşaltar tabanıadıverilen bloklara oturur. Altar tabanlarının
üst düzlem kenarlarıgenellikle profilli ve hafifçe oyulmuştur. Taban blokların üst düzleminde taşıyıcıların oturmasıiçin altarın
boyutuna göre sayısıdeğişen kare veya daire biçimli yuvalar yer alır. Taban bloklarısade olabildiği gibi genellikle kazıma ve
kabartma olarak yapılmışhaç motifleriyle süslenmiştir.
Konya çevresinde Bizans Dönemi’ne ait litürjik işlevli elemanların tespitine yönelik yaptığımız araştırmalarda bir altar, yedi
altar tabanıtespit edilmiştir. Bunlar arasında Doğanhisar’da bulunan monolit tek bir bloktan oluşan altar Erken Bizans Dönemine
tarihlendirilmiştir. Herhangi bir yapıile ilişkilendirilmesi mümkün olmayan altar tabanlarıarasında Doğanhisar, Obruk, Beyşehir,
Ilgın, Sarayönü ilçelerinde bulunan örnekler Erken Bizans Dönemi içinde değerlendirilirken, Doğanhisar KoçaşYunus Emre
Külliyesi’nde bulunan altar tabanıOrta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmiştir.