Ali Rifat Çağatay ve Şarkılarında Kullandığı Güfteler

Öz

İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, OsmanlıTürk Müziği Araştırma Grubu (OTMAG) olarak, Ali Rifat Çağatay (1869-1935)’ın özel arşivinden bazıyazmalar üzerinde çalışmamız sonucu ortaya muhteşem bir envanter çıktı. Bu yazmalarda çağının pek
çok bestekârının eserleri birinci elden tespit edilmiştir. Bunlar arasında Çağatay’ın da 60 kadar bestesi mevcuttur. Bu bestelerin söz
tespiti, vezin ve açıklamalarıbenim payıma düştü.
Klasik musikimizin ustalarıgüfte olarak, yine içerisinde vezinleri, ses ahengi, kafiyeleri, redifleri ile bir ritim, bir müzik
barındıran şiirleri seçmişlerdir. Bu bakımdan güfteler de şarkılar için son derece önemli ve üzerinde durulmaya değer söz
varlıklarıdır. Çalışmamızda Ali Rifat Çağatay’ın bestelediği güftelerin yazarları, vezinleri, bunlara uygun olarak kullanılan makam ve
usuller üzerinde duruldu. Daha önce Cinuçen Tanrıkorur’un yaptığıaraştırma ile Çağatay’ın tercih ettiği vezin ve usuller
karşılaştırıldı. Farklıolanlar belirtildi. Şarkıların şairleri araştırıldı, doğum ve ölüm tarihleri belirlendi. Edebiyat dönemlerine göre
sınıflandıve bir edebî gruba ait olmayanlar ayrıca belirtildi.
Ali Rifat Çağatay’ın bestekârlık hayatı, güftelerden hareketle klasik ve modern dönem olmak üzere iki devreye ayrılır. Birinci
devrede Fuzuli, Neylî, Mihrî, Şeyhülislam Yahya gibi klasik dönem şairlerinden, ikinci dönemde ise daha güncel ve toplumsal
konulara yönelmişMehmet Akif, Süleyman Nazif, Orhan Seyfi, Nazım Hikmet gibi şairlerden güfteler almıştır.
Bilindiği üzere güftelerin anlamlarıgerek icracılar, gerekse dinleyiciler için son derece önemlidir. Bu itibarla burada aşağıda
sunulan Çağatay’ın bestelediği güfteler de açıklandı.
a) Kıl sabâ gönlüm perîşân olduğum cânana arz (Fuzulî)
b) Anlayan yok nâr-ıaşkın şiddet-i buhrânını(Samih Rifat)
c) Dâussıla (Süleyman Nazif)
d) Ordunun Duası(Mehmet Akif)
e) Zâr oludu gönül nazra-i sûzişeserinden (Ali Rıfat Çağatay)
f) Gördüm yine bir âfet-i nâdîde edâyı(Enderunlu Vasıf)
g) Bana bak hey avanak (Nazım Hikmet)
Çağatay’ın; “Bülbül, Dâüssıla gibi uzun şiir besteleri; marşları, “Köse İmam” opereti, Ud Triosu (üç ud bestesi) gibi, Batıtarzı
besteleri çağdaşlarına göre önemli yeniliklerdir.
Batı’dan getirdiği bir başka yenilik de bazı şarkılarına Ana Türküsü, Bülbül, Dâüssıla, Kâğıthane Havası, Kız Türküsü, Yadigâr
gibi özel isimler vermesidir.